سندروم سوء جذب به انگلیسی Malabsorption Syndrome یک اصطلاح جامع برای طیف گسترده ای از اختلالات است که بر توانایی شما در جذب مواد مغذی تأثیر می گذارد. سوء جذب می تواند منجر به سوء هاضمه و حتی سوءتغذیه شود(نه به دلیل عدم مصرف کافی مواد مغذی، بلکه به دلیل ناتوانی در جذب آنها).
فهرست مطالب
فرآیند هضم غذا به چه صورت است؟
هضم غذا فرآیندی است که به سه بخش تقسیم می شود. بخش اول تجزیه غذا به قطعات قابل هضم است. بخش دوم جذب تمام مواد مغذی موجود در غذای شماست. و بخش سوم حذف ضایعاتی است که پس از جذب تمام مواد خوب باقی می‌ماند. در صورت داشتن مشکل گوارشی، می تواند در هر یک از این سه مرحله باشد. اختلالات سوء جذب مرحله دوم را پوشش می دهد. آنها شامل عدم تحمل غذایی خاص ناشی از کمبود آنزیم و همچنین بیماری های مختلف گوارشی هستند که بر سیستم گوارش شما تأثیر می گذارد.
در صورت داشتن سوء جذب چه اتفاقی می افتد؟
ممکن است دچار سوءجذب عمومی شوید که بر توانایی شما در جذب تمام مواد مغذی تأثیر می گذارد، یا ممکن است در جذب انواع خاصی از مواد مغذی با مشکلات خاصی روبرو شوید. هر چیزی را که نتوانید جذب کنید به طور هضم نشده در مدفوع شما دفع می شود. افراد مبتلا به سندرم سوء جذب اغلب اسهال را به عنوان یک عارضه جانبی دارند که می تواند سوء جذب را بدتر کند. با اسهال، غذا خیلی سریع در روده شما حرکت می کند تا مواد مغذی جذب شوند.
در کوتاه مدت، سوء جذب باعث ناراحتی دستگاه گوارش به دلیل ناتوانی در هضم برخی غذاها می شود. با گذشت زمان، بدن شما علائم کمبود آن مواد مغذی را که نمی توانید جذب کنید، نشان می دهد. کمبود هر یک از درشت مغذی ها (پروتئین، چربی یا کربوهیدرات) باعث علائم سوء تغذیه مانند تحلیل عضلات و کاهش ایمنی می شود. کمبود ریزمغذی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی، ممکن است روی چشم‌ها، استخوان‌ها، پوست و مو تأثیر بگذارد.
انواع مختلف اختلالات سوء جذب چیست؟
برخی از بیماری های گوارشی مانند بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده باعث سوءجذب عمومی انواع مواد مغذی می شوند. در موارد دیگر، ممکن است مشکلات خاصی در جذب نوع خاصی از مواد مغذی داشته باشید. برخی از این انواع عبارتند از:
سوء جذب کربوهیدرات
برخی افراد به یک یا چند کربوهیدرات (قند) حساس هستند. شما ممکن است این را عمدتاً به صورت درد گاز و نفخ شکم تجربه کنید. کربوهیدرات هایی که به طور کامل در روده کوچک شما جذب نمی شوند توسط باکتری های روده بزرگ تخمیر می شوند. باکتری ها آنها را به گازها و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه تجزیه می کنند. گازها باعث گاز درون روده می شوند و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه باعث مدفوع چرب می شوند.
سوء جذب پروتئین
سوءجذب پروتئین معمولاً به خودی خود رخ نمی دهد مگر اینکه عدم تحمل خاصی داشته باشید. نمونه هایی از این موارد عبارتند از عدم تحمل پروتئین شیر و عدم تحمل گلوتن.
سوء جذب چربی
شایع ترین نوع سوء جذب، سوء جذب چربی است. چربی هایی که در روده کوچک جذب نمی شوند به روده بزرگ می روند و باعث مدفوع چرب (استئاتوره) می شوند. مدفوع چرب، چرب، چسبناک و بویژه بدبو است. آنها ممکن است رنگ روشن و شناور باشند. سوء جذب چربی همچنین منجر به سوء جذب ویتامین های محلول در چربی (A، D، E و K) می شود.
سوء جذب اسید صفراوی
گاهی اوقات سوء جذب چربی ناشی از کمبود صفرا ناشی از بیماری های کیسه صفرا، مجاری صفراوی یا کبد است. اما گاهی اوقات ناشی از مشکل دیگری است، باقی‌ماندن اسیدهای صفراوی در روده کوچک و انتقال آنها به روده بزرگ می‌تواند منجر به حالتی شود که به آن سوء جذب اسید صفراوی گفته می‌شود. در این وضعیت، نمک‌های صفراوی باقی‌مانده، روده بزرگ را تحریک می‌کنند تا آب بیشتری ترشح کند، که نتیجه آن بروز اسهال مزمن است.
علائم سندرم سوء جذب چیست؟
سندرم سوءجذب در ابتدا مانند سوء هاضمه به نظر می رسد، با علائمی مانند:
- اسهال
- نفخ
- گاز
- درد شکم
- اتساع شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- استئاتوره (مدفوع چرب)
- در طول زمان، علائم سوء تغذیه ظاهر می شود
علائم سوء تغذیه درشت مغذی ها
- کم آبی بدن
- تحلیل رفتن عضلات
- عفونت های مکرر
- کاهش وزن بدون دلیل
- کبود شدن با کمترین آسیب
- خشکی پوست و ضایعات پوستی.
- خشکی مو و ریزش مو.
- تاخیر در رشد در کودکان
- ادم (تورم همراه با مایع).
- کم خونی (ضعف، سبکی سر).
- تحریک پذیری، بی تفاوتی و خستگی.
- آمنوره (قاعدگی پریود) در زنان.
علائم سوء تغذیه ریز مغذی ها
- شب کوری (کمبود ویتامین A)
- زخم، قرمزی زبان (کمبود ویتامین B12)
- خونریزی لثه و خونریزی بینی (کمبود ویتامین K)
- استخوان های ضعیف و درد استخوان (کمبود ویتامین D)
- رنگ پریدگی، ضعف و سرگیجه (کم خونی ناشی از کمبود ویتامین)
علل اصلی سندرم سوء جذب چیست؟
ممکن است در طول یک حمله آنفولانزای معده دچار سوء جذب موقتی شوید، اما اختلالات سوء جذب که مدت طولانی طول می کشد از یک بیماری زمینه ای رخ می دهد که برای مدت طولانی به آن مبتلا بوده اید. سوء جذب علل زیادی دارد، اما آنها به چند دسته کلی تقسیم می شوند:
آسیب به پوشش داخلی روده کوچک
روده کوچک شما جایی است که بیشتر جذب مواد مغذی شما اتفاق می افتد. (مقدار کم در منافع بزرگ شما اتفاق می افتد
پوشش مخاطی دیواره های روده شما هم در ترشح آنزیم های گوارشی و هم در جذب غذای مایع به جریان خون شما نقش دارد. اما التهاب (انتریت) و آسیب می تواند به این غشای مخاطی آسیب برساند. آسیب می تواند موقت (حاد) یا طولانی مدت (مزمن) باشد. برخی از علل عبارتند از:
- اختلال مصرف الکل
- سندرم روده کوتاه(SBS)
- پرتودرمانی و شیمی درمانی
- استفاده بیش از حد از برخی داروها
- بیماری های خود ایمنی مانند بیماری سلیاک
- بیماری های عفونی مانند بیماری ویپل و اسپرو استوایی
- بیماری های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
- رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک (SIBO)
- تولید بیش از حد اسید معده، مانند سندرم زولینگر-الیسون.
- بیماری های پانکراس، کیسه صفرا و کبد
آسیب به دیگر اندام های درگیر هضم غذا
لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا همه با روده کوچک برای تجزیه غذا کار می کنند. لوزالمعده شما آنزیم های گوارشی مهمی را تولید می کند، در حالی که کبد و کیسه صفرا، صفرا را تولید و ذخیره می کنند که برای هضم چربی ها مهم است. این اندام ها مواد خود را در صورت وجود غذا به روده کوچک شما می رسانند. اما اگر بیماری آنها را از انجام وظایف خود باز دارد، روده کوچک شما قادر به تجزیه غذا به اندازه کافی برای جذب آن نخواهد بود. مثالها عبارتند از:
- بیماری های کیسه صفرا
- بیماری های کبدی
- نارسایی پانکراس
- فیبروز سیستیک
- انسداد مجرای صفراوی
- بیماری های سیستم لنفاوی
روده کوچک شما چربی ها را از طریق عروق لنفاوی وارد جریان خون شما می کند. بیماری های سیستم لنفاوی که این عروق را مسدود می کنند می توانند جذب چربی ها را به خطر بیندازند. لنفانژکتازی روده و لنفوم دو نمونه از این موارد هستند.
عدم تحمل غذایی
سوء جذب برخی کربوهیدرات ها یا پروتئین ها(مانند سوء جذب فروکتوز) می تواند به عنوان یک عارضه جانبی بیماری گوارشی رخ دهد. اما گاهی اوقات افراد بدون آنزیم های لازم برای تجزیه برخی مواد مغذی (مانند عدم تحمل لاکتوز) به دنیا می آیند.
چگونه بفهمیم که سوء جذب داریم؟
مانند بسیاری از بیماری های گوارشی، تشخیص سوء جذب می تواند یک فرآیند باشد. پزشک شما با معاینه و در نظر گرفتن سابقه سلامتی و علائم، شما را بررسی می کند. اگر سابقه شناخته شده بیماری مزمن دستگاه گوارش یا جراحی دلشته باشید، ممکن است شک سوء جذب را ایجاد کند. برخی از علائم، مانند مدفوع چرب و اسهال مزمن، یا کم خونی آشکار و تحلیل عضلانی، به شدت حکایت از سوء جذب و سوء تغذیه دارند. موارد دیگر ممکن است ظریف تر باشند. پزشک شما آزمایش‌های مناسب را برای محدود کردن علل ناراحتی پیگیری می‌کند.
آزمایش سوء جذب
- آزمایش تنفس هیدروژن. این آزمایش می تواند به تشخیص عدم تحمل کربوهیدرات های خاص، مانند عدم تحمل لاکتوز، و همچنین رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک کمک کند.
- آزمایش های مدفوع. این آزمایش می تواند محتوای چربی در مدفوع شما را برای تشخیص سوء جذب چربی اندازه گیری کند. همچنین می‌تواند عفونت‌های انگلی را نشان دهد و شواهدی از کاهش عملکرد پانکراس را نشان دهد.
- آزمایشات خون. در این آزمایش می توان کمبود مواد مغذی خاصی را بررسی کرد، که ممکن است ناشی از سوء جذب باشد، و همچنین نشانگرهای شرایط خاص مانند بیماری سلیاک باشد.
- تست عرق. این یک آزمایش خاص برای فیبروز کیستیک است.
تست های تصویربرداری ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ممکن است بخواهد اندام های گوارشی شما را بررسی کند تا علائم بیماری را جستجو کند. آنها ممکن است یک معاینه اشعه ایکس دستگاه گوارش، سونوگرافی آندوسکوپی یا آندوسکوپی کپسول ویدیویی انجام دهند. - بیوپسی روده کوچک. پزشک شما ممکن است در طی بررسی روده کوچک توسط آندوسکوپی، از آن نمونه برداری(بیوپسی) انجام دهد. نمونه ای از بافت روده کوچک جهت پاتولوژی و آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می شود. بیوپسی می تواند به نشان دادن شواهدی از آسیب به مخاط کمک کند.
درمان سوء جذب روده
سندرم سوء جذب می تواند علل زمینه ای بسیاری و همچنین طیف وسیعی از اثرات داشته باشد. درمان شما بر اساس این عوامل خواهد بود.
- مصرف مکمل. برای درمان اثرات سوء جذب، ممکن است به تغذیه مکمل نیاز داشته باشید، چه در فرمول خوراکی، از طریق لوله یا از طریق ورید. ممکن است برای درمان عدم تحمل غذایی یا نارسایی عمومی پانکراس نیاز به جایگزینی آنزیم های گوارشی خاصی داشته باشید. اگر دچار سوءجذب اسید صفراوی هستید، ممکن است برای کمک به جلوگیری از اسهال، به جذب کننده های اسید صفراوی (افزودنی مواد غذایی) نیاز داشته باشید.
- رعایت رژیم غذایی. درمان علت زمینه ای سوء جذب می تواند پیچیده تر باشد. اگر فقط به دلیل عدم تحمل غذایی باشد، ممکن است مجبور شوید رژیم غذایی خود را تنظیم کنید. عفونت های ساده را می توان با آنتی بیوتیک درمان کرد. اما بیماری های مزمن به درمان خاصی نیاز دارند. گاهی اوقات هیچ درمان مستقیمی وجود ندارد، اما تنظیم سبک زندگی می تواند به تسکین علائم کمک کند.
آیا سوء جذب از بین می رود؟
برای از بین بردن سوء جذب، بستگی به تشخیص موثر و درمان علت دارد. برخی از علل قابل درمان تر از سایرین هستند. هنگامی که تشخیص داده شود. در بسیاری از موارد می توانید با تغییر سبک زندگی به درمان سوء جذب و علائم آن کمک کنید.
جمع بندی
سوء هاضمه، نفخ، گاز یا اسهال. اگر چیزی که می خورید با شما موافق نیست، ممکن است علائم موقتی داشته باشید، اما معمولاً خود به خود از بین می روند. این نوع سوء هاضمه معمولاً دلیلی برای نگرانی واقعی نیست. اما اگر علائم مزمن دارید، ممکن است اتفاق بزرگتری در جریان باشد. به ویژه اسهال مداوم باید همیشه جدی گرفته شود. در این صورت حتما باید به پزشک متخصص در این زمنیه یعنی متخصص داخلی یا متخصص گوارش مراجعه کنید. شما می توانید برای رزرو نوبت از طریق همین سایت یا تماس تلفنی با کلینیک دکتر حسین ضیائی فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان با ما در ارتباط باشید و از خدمات کلینیک بهرمند شوید. در ضمن در صورت داشتن هر گونه سوال یا نظر خاص می توانید در پایین همین مقاله با ما به اشتراک بگذارید، دکتر حسین ضیائی در اولین فرصت پاسخ شما را خواهند داد.