بیماری سلیاک یا Celiac disease ناشی از واکنش ایمنی بدن به مصرف گلوتن است. گلوتن پروتئینی است که در غذاهای حاوی گندم، جو یا چاودار وجود دارد. در صورتی که به بیماری سلیاک مبتلا باشید، خوردن گلوتن باعث ایجاد واکنش ایمنی در روده کوچک شما نسبت به این پروتئین می‌شود. با گذشت زمان، این واکنش به پوشش داخلی روده کوچک آسیب می‌رساند و مانع جذب مواد مغذی مانند چربی، پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌ها می‌شود که به آن سوء جذب می‌گویند.
آسیب به روده معمولاً علائمی مانند اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ یا کم‌خونی را به همراه دارد. همچنین، در صورت عدم مدیریت یا درمان، می‌تواند به عوارض جدی منجر شود. در کودکان، سوء جذب علاوه بر علائم گوارشی، می‌تواند بر رشد و نمو آنها نیز تأثیر بگذارد.
هیچ درمان قطعی برای بیماری سلیاک وجود ندارد. اما برای اکثر افراد، پیروی از یک رژیم غذایی سخت بدون گلوتن می تواند به مدیریت علائم کمک کند و به بهبود روده ها کمک کند.
فهرست مطالب
علائم بیماری سلیاک
علائم بیماری سلیاک می تواند بسیار متفاوت باشد. آنها همچنین ممکن است در کودکان و بزرگسالان متفاوت باشند. علائم گوارشی در بزرگسالان عبارتند از:
- اسهال
- خستگی
- کاهش وزن
- نفخ
- درد شکم
- تهوع و استفراغ
- یبوست
- ریزش مو
با این حال، بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک علائمی دارند که به سیستم گوارشی مربوط نمی شود، از جمله:
- کم خونی، معمولاً ناشی از کمبود آهن به دلیل کاهش جذب آهن است.
- از دست دادن تراکم استخوان(استئوپروز) یا نرم شدن استخوان ها (استئومالاسی)
- بثورات(اگزانتم) پوستی خارش دار و تاول دار(درماتیت هرپتی فرمیس)
- زخم های دهان
- سردرد و خستگی
- آسیب سیستم عصبی، از جمله بی حسی و گزگز در پاها و دست ها، مشکلات احتمالی تعادل، و اختلال شناختی
- درد مفاصل
- کاهش عملکرد طحال(هیپوسپلنیسم)
- افزایش آنزیم های کبدی
علائم سلیاک در کودکان
کودکان مبتلا به سلیاک بیشتر از بزرگسالان در معرض مشکلات گوارشی هستند، از جمله:
- تهوع و استفراغ
- اسهال مزمن
- شکم متورم
- یبوست
- گاز
- مدفوع رنگ پریده و بدبو
ناتوانی در جذب مواد مغذی ممکن است منجر به موارد زیر شود:
- عدم رشد برای نوزادان
- آسیب به مینای دندان
- کاهش وزن
- کم خونی
- تحریک پذیری
- قد کوتاه
- بلوغ تاخیری
- علائم عصبی، از جمله اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)، ناتوانی های یادگیری، سردرد، عدم هماهنگی عضلات و تشنج
درماتیت هرپتی فرمیس چرا ایجاد می شود؟
عدم تحمل گلوتن می‌تواند باعث ایجاد یک بیماری پوستی تاول‌زده به نام درماتیت هرپتی فرمیس شود. بثورات معمولاً در نواحی آرنج، زانو، بالاتنه، پوست سر یا باسن ظاهر می‌شوند. این وضعیت اغلب با تغییراتی در پوشش روده کوچک، مشابه بیماری سلیاک، همراه است، اما ممکن است علائم گوارشی نداشته باشد. پزشکان متخصص درماتیت هرپتی فرمیس را با رژیم غذایی بدون گلوتن، دارو، یا هر دو برای کنترل بثورات درمان می‌کنند.
علت بیماری سلیاک چیست؟
ژن‌های شما، همراه با مصرف غذاهای حاوی گلوتن و سایر عوامل، می‌توانند در ابتلا به بیماری سلیاک نقش داشته باشند. با این حال، علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست. شیوه‌های تغذیه نوزاد، عفونت‌های گوارشی و باکتری‌های روده ممکن است در این مسئله دخیل باشند، اما این دلایل به طور قطع ثابت نشده‌اند. گاهی اوقات، بیماری سلیاک پس از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس عاطفی شدید فعال می‌شود.
هنگامی که سیستم ایمنی بدن در هنگام برخورد با گلوتن موجود در غذا آن را به عنوان تهدید شناسایی کرده و شروع به تولید آنتی بادی برای از بین بردن آن می کند، این واکنش به برجستگی‌های ریز مویی به نام پرزها که روده کوچک را پوشانده‌اند، آسیب می‌رساند. پرزها وظیفه جذب ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی از غذایی که می‌خورید را بر عهده دارند. اگر پرزهای شما آسیب ببینند، هر چقدر هم که غذا بخورید، نمی‌توانید مواد مغذی کافی را دریافت کنید. این بیماری اغلب ژنتیکی بوده و اگر اقوام درجه یک (پدر، مادر، خواهر،برادر، فرزند) به این بیماری مبتلا باشند، احتمال بروز آن در دیگر اعضای خانواده بالا می رود.
احتمال بروز سلیاک در چه افرادی شایع تر است؟
- داشتن بیماری سلیاک یا درماتیت هرپتی فرمیس(DH) دراعضای خانواده
- دیابت نوع 1
- سندرم داون، سندرم ویلیام یا سندرم ترنر
- بیماری خود ایمنی تیروئید
- کولیت میکروسکوپی
- بیماری آدیسون
عوارض بیماری سلیاک شامل چه مورادی است؟
بیماری سلیاک که درمان نشود می تواند منجر به موارد زیر شود:
سوء تغذیه. این مشکل زمانی پیش می‌آید که روده کوچک شما قادر به جذب مواد مغذی به اندازه کافی نباشد. سوء تغذیه می‌تواند منجر به کم‌خونی و کاهش وزن شود. در کودکان، سوء تغذیه می‌تواند باعث کندی رشد و کوتاهی قد شود.
ضعیف شدن استخواندر کودکان، کمبود جذب کلسیم و ویتامین D می‌تواند باعث نرم شدن استخوان‌ها شود که به آن استئومالاسی یا راشیتیسم می‌گویند. این مشکل می‌تواند در بزرگسالان منجر به کاهش تراکم استخوان شود که به آن استئوپنی یا پوکی استخوان گفته می‌شود..
ناباروری و سقط جنین. سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند مشکلات زادوولد را افزایش دهد.
عدم تحمل لاکتوز. آسیب به روده کوچک می‌تواند بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات حاوی لاکتوز، باعث درد شکم و اسهال شود. هنگامی که وضعیت روده شما بهبود یابد، ممکن است بتوانید دوباره لبنیات را تحمل کنید.
سرطان. افراد مبتلا به بیماری سلیاک که رژیم غذایی فاقد گلوتن را رعایت نمی کنند، بیشتر در معرض چندین نوع سرطان از جمله لنفوم روده و سرطان روده کوچک هستند.
بیماری های عصبی. افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است دچار بیماری هایی مانند تشنج یا بیماری اعصاب دست و پا شوند که نوروپاتی محیطی(پلی نوریت) نامیده می شود.
بیماری سلیاک غیر پاسخگو
رژیم غذایی بدون گلوتن در برخی ازافراد مبتلا به بیماری سلیاک به پاسخ نمی‌دهند. عدم پاسخ به بیماری سلیاک بیشتر به دلیل آلودگی رژیم غذایی با گلوتن است. همکاری با یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما کمک کند تا یاد بگیرید چگونه از مصرف گلوتن اجتناب کنید.
افراد مبتلا به بیماری سلیاک غیر پاسخگو ممکن است دارای موارد زیر باشند:
- تجمع بیش از حد باکتری ها در روده کوچک
- کولیت میکروسکوپی
- عملکرد ضعیف لوزالمعده (نارسایی پانکراس)
- سندروم روده تحریک‌پذیر(IBS)
- مشکل در هضم قند موجود در محصولات لبنی (لاکتوز)، قند میوه،سبزیجات وغلات (ساکارز) یا نوعی قند موجود در عسل و میوه ها (فروکتوز)
بیماری سلیاک مقاوم به درمان
در موارد نادری، آسیب روده‌ای ناشی از بیماری سلیاک به رژیم غذایی سخت(بدون گلوتن) پاسخ نمی‌دهد. این وضعیت به عنوان بیماری سلیاک مقاوم شناخته می‌شود. اگر پس از پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن به مدت 6 ماه تا 1 سال همچنان علائم دارید، باید با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید آیا نیاز به انجام آزمایش‌های بیشتری برای پیدا کردن دلایل علائم خود دارید یا خیر.
راه تشخیص بیماری سلیاک
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری سلیاک نمی دانند که به آن مبتلا هستند. دو آزمایش خون می تواند به تشخیص آن کمک کند:
- آزمایش سرولوژی. در این آزمایش میزان پروتئین های آنتی بادی که بدن فرد بیمار برای حمله به گلوتن جذب شده تولید می شود اندازه گیری می شود. این واکنش ایمنی بدن به گلوتن جذب شده می باشد.
- آزمایش ژنتیکی برای آنتی ژن های لکوسیت انسانی (HLA-DQ2 و HLA-DQ8) می تواند برای رد بیماری سلیاک مورد استفاده قرار گیرد.
مهم است که قبل از استفاده از یک رژیم غذایی بدون گلوتن برای بیماری سلیاک آزمایش شوید. حذف گلوتن از رژیم غذایی شما ممکن است باعث شود که نتایج آزمایش خون در محدوده استاندارد ظاهر شود.
اگر نتایج آزمایشات سورولوژی و ژنتیکی نشان دهنده بیماری سلیاک باشند، احتمالاً یکی از آزمایشات زیر تجویز می شود:
آندوسکوپی این آزمایش از یک لوله بلند با یک دوربین کوچک استفاده می‌کند که از طریق دهان شما وارد شده و از گلوی شما عبور می‌کند. این دوربین به پزشک امکان می‌دهد تا روده کوچک شما را مشاهده کرده و یک نمونه بافت کوچک به نام بیوپسی بگیرد تا آسیب به پرزها را تجزیه و تحلیل کند.
نمونه برداری.اگر علائم بیماری درماتیت هرپتی فرمیس داشته باشید، پزشک شما ممکن است نمونه کوچکی از بافت پوست را برای بررسی زیر میکروسکوپ بگیرد.
دیگر آزمایش ها. اگر بیماری سلیاک در شما تشخیص داده شود، ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای بررسی وضعیت تغذیه شما توصیه شود. این آزمایش‌ها شامل سنجش سطح ویتامین‌های A، B-12، D و E، مواد معدنی، هموگلوبین و آنزیم‌های کبدی هستند. همچنین، سلامت استخوان‌های شما ممکن است با اسکن تراکم استخوان بررسی شود.
درمان بیماری سلیاک
رژیم غذایی سخت و بدون گلوتن مادام العمر تنها راه مدیریت بیماری سلیاک است. علاوه بر گندم، غذاهای حاوی گلوتن عبارتند از:
- جو
- بلغور(گمنه)
- دوروم(غذای ترکی)
- آرد گراهام
- مالت
- چاودار(نوعی گندم)
- آرد سمولینا
- املا (نوعی گندم)
- تریتیکاله(غله جدید)
یک متخصص تغذیه که با افراد مبتلا به بیماری سلیاک کار می کند می تواند به شما در برنامه ریزی یک رژیم غذایی سالم بدون گلوتن کمک کند. حتی مقادیر کمی از گلوتن در رژیم غذایی شما می تواند مضر باشد، حتی اگر علائمی ایجاد نکند.
گلوتن می تواند در غذاها، داروها و محصولات غیرخوراکی پنهان شود، از جمله:
- نشاسته غذایی اصلاح شده، نگهدارنده ها و تثبیت کننده های غذایی
- داروهای تجویزی و بدون نسخه
- مکمل های ویتامین و مواد معدنی
- مکمل های گیاهی و تغذیه ای
- محصولات رژ لب
- خمیر دندان و دهانشویه
- ویفرها
- پاکت نامه و چسب تمبر
- خمیر بازی
- محصولات آرایشی
حذف گلوتن از رژیم غذایی معمولاً التهاب روده کوچک شما را کاهش می‌دهد، باعث می‌شود احساس بهتری داشته باشید و در نهایت بهبود پیدا کنید. کودکان سریع‌تر از بزرگسالان بهبود می‌یابند.
مکمل های ویتامین و مواد معدنی برای درمان سلیاک
اگر کم خونی یا کمبودهای تغذیه ای شما شدید باشد، ممکن است مکمل هایی توصیه شود، از جمله:
- فلز مس
- اسید فولیک
- اهن
- ویتامین B-12
- ویتامین دی
- ویتامین K
- فلز روی
ویتامین ها و مکمل ها معمولا به شکل قرص مصرف می شوند. اگر دستگاه گوارش شما در جذب ویتامین ها مشکل دارد، ممکن است بتوانید آنها را با تزریق دریافت کنید.
داروهایی برای کنترل التهاب روده
اگر روده کوچک شما به شدت تحت تاثیر بیماری قرار گرفته است و یا مبتلا به بیماری سلیاک مقاوم به درمان هستید، استروئیدها می توانند برای کنترل التهاب توصیه شوند. استروئیدها علائم شدید بیماری سلیاک را در حین بهبود کاهش می دهند.
داروهای دیگری مانند آزاتیوپرین (Azathioprine) یا بودزونید (budesonide) ممکن است استفاده شود.
درمان درماتیت هرپتی فرمیس(DH)
اگر این بثورات پوستی دارید، علاوه بر رژیم غذایی بدون گلوتن دارویی به نام داپسون ممکن است توصیه شود. داپسون بصورت خوراکی مصرف می شود. اگر داپسون استفاده کردید، برای بررسی عوارض جانبی به آزمایش خون منظم نیاز دارید.
مراقبت های بعدی برای درمان سلیاک
پیگیری پزشکی در فواصل منظم می تواند اطمینان حاصل کند که علائم شما به رژیم غذایی بدون گلوتن پاسخ داده است. پزشک شما ممکن است پاسخ شما را با آزمایش خون کنترل کند. نشانگرهای تغذیه ای نیز به طور مرتب بررسی می شوند.
برای اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک، خوردن یک رژیم غذایی بدون گلوتن به روده کوچک اجازه می دهد تا بهبود یابد. برای کودکان، معمولاً 3 تا 6 ماه طول می کشد. برای بزرگسالان، بهبودی کامل ممکن است چندین سال طول بکشد.
اگر علائم همچنان ادامه داشت یا علائم عود کردند، ممکن است نیاز به آندوسکوپی با بیوپسی داشته باشید تا مشخص شود که آیا روده شما بهبود یافته است یا خیر.
آیا بیماری سلیاک مقاوم به درمان خطرناک است؟
با بیماری سلیاک مقاوم به درمان، روده کوچک بهبود نمی یابد. بیماری سلیاک مقاوم به درمان می تواند بسیار جدی باشد و در حال حاضر هیچ درمان اثبات شده ای وجود ندارد. اگر بیماری سلیاک مقاوم به درمان دارید، ممکن است بخواهید به دنبال مراقبت های پزشکی در یک مرکز تخصصی باشید.
شیوه زندگی و درمان های خانگی بیماری سلیاک
اگر به بیماری سلیاک دچار هستید، باید از تمام غذاهای حاوی گلوتن اجتناب کنید. از پزشک خود بخواهید که به یک متخصص تغذیه ارجاع دهند، که می تواند به شما در برنامه ریزی یک رژیم غذایی سالم بدون گلوتن کمک کند.
از غذاهای بسته بندی شده خودداری کنید، مگر اینکه برچسب بدون گلوتن داشته باشند. علاوه بر غلات، پاستا و محصولات پخته شده، سایر غذاهای بسته بندی شده که می توانند حاوی گلوتن باشند عبارتند از:
- ماءالشعیر، لاگر(آبجو دیررس)، دمنوش و سرکه مالت
- آب نبات
- سس گریوی (Gravy)
- جایگزین گوشت یا غذاهای دریایی
- گوشت های فرآوری شده
- برنج
- سس ها و سس های سالاد، از جمله سس سویا
- میان وعده های چاشنی شده، مانند تورتیلا و چیپس سیب زمینی
- سیتان(پروتئین گیاهی)
- سوپ ها
جو خالص برای اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک مضر نیست، اما جو می تواند در طول رشد و فرآوری توسط گندم آلوده شود. از پزشک خود بپرسید که آیا می توانید سعی کنید مقادیر کمی از محصولات جو دوسر خالص را بخورید.
چه غذاهایی در هنگام درمان سلیاک مجاز می باشند؟
بسیاری از غذاهای اصلی در رژیم غذایی بدون گلوتن مجاز هستند، از جمله:
- تخم مرغ
- گوشت‌های تازه، ماهی و مرغ
- میوه ها
- عدس
- بیشتر محصولات لبنی، مگر اینکه علائم شما را بدتر کنند.
- آجیل و خشکبار
- سیب زمینی ها
- سبزیجات
- شراب و مشروبات الکلی ، سیب و الکل
غلات و نشاسته های مجاز در رژیم غذایی بدون گلوتن عبارتند از:
- آمارانت(شبه غلات)
- گندم سیاه
- ذرت
- آرد ذرت
- آردهای بدون گلوتن (برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی، لوبیا)
- تورتیلا ذرت خالص
- کوینو
- برنج
- نشاسته تاپیوکا
- برنج وحشی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر اسهال یا ناراحتی گوارشی دارید که بیش از دو هفته طول کشید، با پزشک خود مشورت کنید. اگر فرزندتان:
- رنگ پریده است
- تحریک پذیر است
- در حال رشد نیست
- ورم شکم دارد
- مدفوع بدبو و حجیم دارد
قبل از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن حتما با پزشک خود مشورت کنید. اگر قبل از انجام آزمایش برای بیماری سلیاک مقدار گلوتن مصرفی خود را قطع یا حتی کاهش دهید، می توانید نتایج آزمایش را تغییر دهید.
سخن پایانی
ممکن است به پزشک معالج بیماری های گوارشی به نام متخصص گوارش ارجاع داده شوید. شما می توانید از طریق همین سایت و یا تماس تلفنی با کلینیک دکتر حسین ضیائی فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان تماس بگیرید و از خدمات ما بهرمند شوید.
پرسش و پاسخ بیماری سلیاک
تفاوت بین حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک چیست؟
از نظر علائم هر دو شبیه بهم هستند ولی از لحاظ رفتاری باهم متفاوت می باشند. ولی هر دو بیماری نسبت به گلوتن واکنش منفی نشان می دهند. در حساسیت به گلوتن معمولا علائم کوتاه مدت بوده و در صورت عدم مصرف گلوتن،علائم از بین می رود. و همچنین در حساسیت به گلوتن آسیب جدی به شخص وارد نمی شود.
رنگ مدفوع در بیماری سلیاک به چه شکل است؟
علائمی همچون نفخ روده، آروغ، درد شکم و اسهال از علائم بیماری سلیاک می باشد. اسهال نیز باعث رنگ سبز مدفوع می شود. بیماری های دیگری همچون سندروم روده تحریک پذیر، سوء مصرف ملین و کولیت اولسراتیو باعث رنگ سبز مدفوع می شود.
علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان و کودکان به چه شکل است؟
در متن مقاله به این سوال جواب داده شده است.
طول عمر افراد مبتلا به سلیاک چقدر است؟
بیماری سلیاک طول عمر افراد را کاهش نمی دهد و فقط کیفیت زندگی افراد مبتلا را کاهش می دهد.
کسانی که سلیاک دارند می توانند باردار شوند؟
بله مشکلی وجود ندارد. فقط می بایست تحت نظر متخصص گوارش باشد.
آیا درمان سلیاک با قرص امکان پذیر است؟
بله، قرص ساخته شده توسط محققان دانشگاه اوربرو حاوي آنزيم AN-PEP است كه گلوتن موجود در شک بيماران مبتلا به سلياك را از بین می برد.
علائم بیماری سلیاک خفیف به چه شکل است؟
در متن به این سوال پاسخ داده شده است.