کبد

کبد

کبد چیست ؟

بدون شک، کبد به عنوان یکی از مهمترین ارگان‌های بدن انسان، نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت و عملکرد صحیح بدن دارد. این ارگان، با توانایی‌های متعدد خود در زمینه‌های متابولیکی، سنتزی، سم زدایی و ذخیره‌سازی، به عنوان یک عضو فعال برای تولید مواد ضروری بدن شناخته می‌شود. همچنین، کبد به عنوان یک فیلتر قدرتمند عمل می‌کند و از ورود مواد مضر و سموم به خون جلوگیری می‌کند. اختلالات در عملکرد کبد می‌توانند منجر به بروز بیماری‌های جدی مانند هپاتیت، سیروز و سرطان شود. بنابراین، حفظ سلامت کبد از اهمیت بالایی برخوردار است و نیاز به تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و جلوگیری از مصرف افزایشی الکل و مواد مضر دارد.

پیچیدگی‌های ساختار و عملکرد کبد

آناتومی کبد

کبد در بخش بالایی سمت راست شکم، در زیر دیافرگرام، با ساختار آناتومیکی خاصی به وجود آمده است. این ارگان از لوب‌ها(راست و چپ) که توسط بافت همبسته و عروق خونی به هم متصل شده‌اند، تشکیل شده و به واحدهای میکروسکوپی به نام لوبول‌ها(lobules) تقسیم می‌شود. هر لوبول شامل یک رگ مرکزی است که توسط سلول‌های هپاتوسیت(سلول‌های عمده کارکردی که مسئول انجام وظایف مختلف کبد هستند) احاطه شده است. در میان سلول‌های هپاتوسیت، سینوزوئیدهای کبدی، عروق خونی ویژه، که تبادل مواد غذایی، اکسیژن و مواد زائد را تسهیل می‌کنند، وجود دارد.

کبد چه کارایی دارد

هسته متابولیکی: کبد به عنوان مرکز متابولیک بدن، نقش بسزایی در تجزیه و سنتز مواد مختلفی که برای تولید انرژی، ذخیره‌سازی مواد مغذی و حذف زائدات ضروری هستند، ایفا می‌کند. این ارگان سطح قند خون را تنظیم می‌کند با ذخیره اضافی قند به صورت گلیکوژن و آزاد کردن آن هنگام نیاز برای حفظ تامین پایدار انرژی. علاوه بر این، کبد نقش مهمی در متابولیسم چربی دارد و چربی‌ها را به اسیدهای چرب و کلسترول برای استفاده یا ذخیره سازی انجام می‌دهد.

قدرت تصفیه سموم: به عنوان مرکز اصلی تصفیه بدن، کبد با دقت مواد سمی، داروها و محصولات زائد متابولیکی را از جریان خون فیلتر و خنثی می‌کند. از طریق یک سری واکنش‌های آنزیمی، مواد مضر را به ترکیبات آب دوست تبدیل کرده و از طریق صفرا یا ادرار از بدن دفع می‌کند. این فرآیند تصفیه برای حفظ سلامت کلی بدن و جلوگیری از تجمع مواد سمی که می‌توانند به سلول‌ها و بافت‌ها آسیب بزنند، حیاتی است.

مرکز سنتز: کبد دارای توانایی سنتزی قابل توجهی است و مولکول‌های ضروری برای وظایف بدن را تولید می‌کند. این ارگان پروتئین‌های حیاتی برای لخته شدن خون مانند فیبرینوژن و پروترومبین را ساخته و حفظ فشار اسمزی و تعادل سیالات را به عهده دارد. علاوه بر این، کبد صفرا را تولید می‌کند که یک مایع ضروری برای گوارش و جذب چربی‌ها در روده کوچک است.

منبع ذخیره: علاوه بر قدرت سنتزی، کبد به عنوان یک منبع برای مواد غذایی، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری عمل می‌کند. این ارگان سطح قند خون را تنظیم می‌کند با ذخیره اضافی قند به صورت گلیکوژن و آزاد کردن آن هنگام نیاز برای حفظ تامین پایدار انرژی نقش مهمی ایفا می کند. کبد همچنین ویتامین‌های حلال چربی (A، D، E، K) و مواد معدنی (آهن، مس) را انباشته کرده و تأمین مداوم این مواد غذایی ضروری برای وظایف مختلف فیزیولوژیکی را تضمین می‌کند.

نگهبان ایمنی: شواهد جدید نشان می‌دهد که کبد نقش مهمی در نظارت و مکانیسم دفاعی سیستم ایمنی دارد. سلول‌های ایمنی تخصصی مانند سلول‌های کوپفر(Kupffer cells) که درون سینوزوئیدهای کبدی وجود دارند، به عنوان نگهبان‌ عمل می‌کنند و محیط کبد را برای شناسایی و از بین بردن پاتوژن‌ها، سموم و مهاجمان خارجی نظارت می‌کنند. این عملکرد نظارتی ایمنی به حفظ بدن در برابر عفونت‌ها کمک می‌کند و تعادل ایمنی را حفظ می‌کند.

بیماری های کبدی کدامند؟

بیماری‌های کبد به هر بیماری یا اختلال پزشکی اشاره دارند که ساختار یا عملکرد کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، این بیماری‌ها دارای طیف گسترده از ملایم تا بیماری‌های شدید را شامل می شوند. برخی از بیماری‌های شایع کبد عبارتند از:

• هپاتیت: التهاب کبد، که اغلب ناشی از عفونت‌های ویروسی (مانند هپاتیت A، B، یا C)، مصرف زیادی الکل، بیماری‌های خودایمنی(autoimmune)، یا در معرض قرار گرفتن مواد سمی است.
• سیروز(Cirrhosis): سیروز کبدی یا تنبلی کبد، وضعیتی است که در آن بافت سالم کبد به‌تدریج با بافت اسکار(scarring ) جایگزین می‌شود. معمولاً در اثر ابتلا به هپاتیت مزمن، مصرف زیاد الکل، عفونت و غیره بروز می‌کند. هنگامی‌که وضعیت ادامه پیدا کند، کبد تلاش می‌کند تا با ایجاد زخم خود را ترمیم کند.
• بیماری چربی غیر الکلی کبد (NAFLD): یک شرایط که چربی اضافی در کبد انباشته می‌شود، که با مصرف الکل مرتبط نیست و معمولاً با چاقی، دیابت، کلسترول بالا یا سندرم متابولیک همراه است.
• سرطان کبد: توسعه تومورهای سرطانی در کبد که ممکن است اولیه (نشات گرفته از کبد) یا ثانویه (از بخش‌های دیگر از بدن متاستاز شده) باشد.
• کیست‌های کبد: کیسه‌های پر از مایع که درون کبد توسعه یافته است، که ممکن است علائمی ایجاد کند و ممکن است از طریق وراثت بدست آمده باشد.
• هموکروماتوز(Haemochromatosis): وضعیتی است که در آن بدن، آهن بیش از حد ذخیره می کند. که اغلب ژنتیکی است و می تواند آسیب جدی به بدن از جمله قلب، کبد و لوزالمعده وارد کند. فرد نمی تواند از بیماری جلوگیری کند، اما تشخیص زودرس و درمان می تواند از آسیب های آهسته یا معکوس اندام جلوگیری کند.
• بیماری ویلسون: نوعی اختلال ژنتیکی نادر است که به ‌خاطر تجمع مس در اندام‌هایی مثل مغز، کبد و چشم‌ها به‌ وجود می‌آید و باعث ایجاد بیماری‌های کبدی، سیروز کبد، نارسایی کبد، اختلالات سیستم عصبی مرکزی، بیماری‌های چشمی و نهایتاً مرگ می‌شود.
• کلانژیت صفراوی اولیه (PBC): که پیش تر تحت عنوان سیروز صفرای اولیه شناخته می شد، نوعی بیماری است که عملکرد کبد را تحت تاثیر قرار می دهد و به مجاری صفراوی در کبد آسیب می رساند، که به التهاب، و مانع شدن جریان صفرا منجر می‌شود.
• کلانژیت اسکلروزان (PSC): یکی از بیماری‌های نادر مجاری صفراوی است. این بیماری باعث التهاب و زخم در مجاری صفراوی می‌شود. در نتیجه به دلیل وجود بافت اسکار جریان صفرا کند شده یا متوقف می‌شود. تجمع صفرا در کبد باعث آسیب به این اندام، بیماری سیروز کبدی و در نهایت نارسایی کبد می‌شود.