دیسفاژی(مشکل در بلع)، که به انگلیسی Dysphagia نامیده می‌شود، یک اصطلاح پزشکی برای مشکل در بلعیدن است. این مشکل می‌تواند دردناک باشد و در برخی موارد، بلعیدن به طور کلی غیرممکن می‌شود. مشکلات گاه و بیگاه در بلعیدن، مثلاً زمانی که خیلی سریع غذا می‌خورید یا غذای خود را به خوبی نمی‌جوید، معمولاً جای نگرانی ندارد. اما دیسفاژی مداوم می‌تواند یک مشکل جدی پزشکی باشد که نیاز به درمان دارد. این مشکل می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در افراد مسن‌تر شایع‌تر است. علل دیسفاژی متفاوت است و درمان آن به علت اصلی بستگی دارد.
فهرست مطالب
علائم دیسفاژی
علائم مرتبط با مشکل بلع می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سرفه
- درد هنگام بلع
- عدم توانایی در قورت دادن
- آب دهان
- گرفتگی صدا
- دل درد مکرر
- کاهش وزن
- برگشت غذا یا اسید معده به گلو
- احساس می کنید که غذا در گلو یا سینه یا پشت استخوان سینه گیر کرده است
علت دیسفاژی
دیسفاژی مری به احساسی اشاره دارد که غذا در پایه گلو یا قفسه سینه پس از شروع بلع گیر کرده یا چسبیده است. برخی از علل دیسفاژی مری شامل موارد زیر است:
آشالازی
آشالازی وضعیتی است که منجر به اختلال در بلع می‌شود. در این حالت، اعصاب یا عضلات مری آسیب دیده و مری نمی‌تواند غذا و مایعات را به معده برساند. این وضعیت به مرور زمان بدتر می‌شود.
اسپاسم مری
این عارضه باعث انقباضات پرفشار و ناهماهنگ مری، معمولاً پس از بلع می‌شود. اسپاسم مری بر عضلات غیرارادی دیواره‌های مری تحتانی تأثیر می‌گذارد.
باریک شدن مری
باریک شدن مری، که به عنوان تنگی شناخته می‌شود، می‌تواند باعث گیر افتادن تکه‌های بزرگ غذا شود. تومورها یا بافت اسکار که اغلب به دلیل بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) ایجاد می‌شوند، می‌توانند منجر به باریک شدن مری شوند.
تومورهای مری
با وجود تومورهای مری، مشکل در بلع به تدریج بدتر می‌شود. تومورهای در حال رشد به تدریج مری را تنگ‌تر می‌کنند. اجسام خارجی گاهی اوقات غذا یا جسم دیگری می تواند تا حدی گلو یا مری را مسدود کند. افراد مسن دارای دندان مصنوعی و افرادی که در جویدن غذای خود مشکل دارند ممکن است بیشتر در معرض گیرکردن تکه‌ای غذا در گلو یا مری باشند.
حلقه مری
یک ناحیه باریک در قسمت پایینی مری گاهی اوقات می‌تواند باعث دشواری در بلع غذاهای جامد شود.
ریفلاکس معده
بازگشت اسید معده به مری می‌تواند به بافت‌های آن آسیب برساند و منجر به اسپاسم، زخم، و باریک شدن قسمت تحتانی مری شود.
ازوفاژیت ائوزینوفیلیک
ازوفاژیت ائوزینوفیلیک یک بیماری سیستم ایمنی است که زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های سفید خون به نام ائوزینوفیل‌ها در مری تجمع پیدا کنند.
اسکلرودرمی
اسکلرودرمی باعث ایجاد بافت اسکار مانند می‌شود که در نتیجه، بافت‌ها سفت و سخت می‌شوند. این وضعیت می‌تواند اسفنکتر تحتانی مری را ضعیف کند و باعث بازگشت اسید معده به مری شود، که در نتیجه، سوزش سر دل مکرر رخ می‌دهد.
پرتو درمانی
این درمان سرطان می تواند منجر به التهاب و اسکار مری شود.
دیسفاژی اوروفارنکس
برخی از شرایط می‌توانند عضلات گلو را ضعیف کنند و باعث شوند که غذا در هنگام بلع از دهان به گلو و مری حرکت کند. فرد ممکن است در هنگام تلاش برای قورت دادن، دچار خفگی، سرفه یا احساس گیر کردن غذا یا مایعات در نای شود. همچنین ممکن است غذا یا مایعات به بینی برگردد. این مشکلات می‌توانند منجر به ذات‌الریه شوند.
عواملی که باعث دیسفاژی اوروفارنکس می‌شوند، عبارتند از:
اختلالات عصبی. برخی از اختلالات مانند مولتیپل اسکلروزیس، دیستروفی عضلانی و بیماری پارکینسون می‌توانند باعث دیسفاژی شوند.
آسیب عصبی. آسیب عصبی ناگهانی، مانند آسیب مغزی یا نخاعی یا سکته مغزی، می تواند بر توانایی بلع تأثیر بگذارد.
دیورتیکول حلقی مری، که به نام دیورتیکول زنکر نیز شناخته می‌شود، حالتی است که در آن یک کیسه کوچک به نام دیورتیکول در گلو تشکیل می‌شود و ذرات غذا را جمع می‌کند. این دیورتیکول معمولاً درست بالای مری قرار دارد و باعث مشکلاتی در بلع، صداهای غرغر، بوی بد دهان، و دفع مکرر گلو یا سرفه می‌شود.
سرطان. برخی از سرطان ها و برخی از درمان های سرطان مانند اشعه های رادیواکتیو، می تواند باعث مشکل در بلع شود.
چه عواملی خطر اختلال در بلع(دیسفاژی) را افزایش می دهد؟
مسن بودن. افراد کهنسال بیشتر در معرض خطر مشکلات بلع هستند. این مسئله به دلیل پیری و ساییدگی طبیعی مری و همچنین خطر بیشتر برخی شرایط مانند سکته مغزی یا بیماری پارکینسون است. با این حال، دیسفاژی به عنوان یک نشانه معمولی پیری در نظر گرفته نمی‌شود.
اختلال عصبی. افرادی که به برخی اختلالات عصبی یا مشکلات سیستم عصبی مبتلا هستند، بیشتر در بلع مشکل دارند. این شرایط سلامتی می‌توانند به ضعف یا هماهنگی ناکافی عضلات مرتبط با بلع منجر شوند و باعث بروز دیسفاژی شوند.
عوارض ناشی از مشکل در بلع (دیسفاژی)
سوء تغذیه، کاهش وزن و کم آبی بدن. دیسفاژی می تواند دریافت غذا و مایعات کافی را دشوار کند.
پنومونی آسپیراسیون. ورود غذا یا مایعات به راه هوایی در حین تلاش برای بلع می‌تواند باعث ذات‌الریه آسپیراسیون شود. این اتفاق به دلیل ورود باکتری‌ها به ریه‌ها همراه با غذا رخ می‌دهد.
خفگی. غذای گیر کرده در گلو می‌تواند باعث خفگی شود. اگر غذا به طور کامل راه هوایی را مسدود کند و کسی نتواند با موفقیت فرد آسیب دیده را انجام دهد، ممکن است این وضعیت به مرگ منجر شود.
راه های جلوگیری ناشی از مشکل در بلع (دیسفاژی)
اگرچه نمی توان از مشکلات بلع پیشگیری کرد، اما می توانید با آهسته غذا خوردن و خوب جویدن غذا، خطر ابتلا به مشکلات گهگاهی در بلع را کاهش دهید. با این حال، اگر علائم دیسفاژی دارید، به یک متخصص گوارش مراجعه کنید.
تشخیص دیسفاژی
پزشک شما احتمالاً از شما توضیح و سابقه مشکلات بلع را می خواهد، یک معاینه فیزیکی انجام می دهد و از آزمایش های مختلف برای یافتن علت مشکل بلع شما استفاده می کند. آزمایشات می تواند شامل موارد زیر باشد:
آزمایش بلع باریم. شما یک محلول باریم می نوشید که مری را می پوشاند و در اشعه ایکس دیده شدن آن را آسان تر می کند. پزشک شما می تواند تغییرات در شکل مری را ببیند و فعالیت عضلانی را بررسی کنند. مطالعه بلع پویا شامل بلع غذاهای پوشیده شده با باریم با قوام‌های مختلف است. این مطالعه تصاویری از حرکت این غذاها در گلو ارائه می‌دهد. این تصاویر می‌توانند مشکلاتی در هماهنگی عضلات دهان و گلو در حین بلع را نشان دهند. همچنین این تصاویر می‌توانند مشخص کنند که آیا غذا وارد لوله تنفسی می‌شود یا خیر.
آندوسکوپی. آندوسکوپی شامل عبور دادن یک ابزار نازک و انعطاف‌پذیر به نام آندوسکوپ از گلو است. این ابزار دارای نور است و به پزشک اجازه می‌دهد تا مری شما را ببیند. ممکن است نمونه‌های بافتی که بیوپسی نامیده می‌شوند، جمع‌آوری شود. این نمونه‌ها برای بررسی التهاب، ازوفاژیت ائوزینوفیلیک، باریک شدن یا وجود تومور مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
مانومتری، یک لوله کوچک به مری وارد شده و به یک دستگاه ثبت فشار متصل می شود تا انقباضات عضلانی مری در هنگام بلع اندازه گیری شود.
درمان مشکل در بلع (دیسفاژی)
درمان دیسفاژی بستگی به نوع یا علت اختلال بلع شما دارد.
درمان دیسفاژی اوروفارنکس
برای دیسفاژی اوروفارنکس، ممکن است به یک درمانگر گفتار یا بلع ارجاع داده شوید. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
تمرینات یادگیری می‌تواند به هماهنگ کردن ماهیچه‌های بلع یا تحریک مجدد اعصابی که رفلکس بلع را فعال می‌کنند، کمک کند. آموزش تکنیک‌های بلع نیز می‌تواند روش‌هایی را به شما بیاموزد که چگونه غذا را در دهان خود قرار دهید یا بدن و سر خود را برای کمک به بلعیدن در موقعیت مناسبی قرار دهید. اگر اختلال بلع ناشی از مشکلات عصبی مانند بیماری آلزایمر یا پارکینسون باشد، این تمرینات و تکنیک‌های جدید بلع ممکن است به شما کمک کند.
درمان دیسفاژی مری
رویکردهای درمانی برای دیسفاژی مری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
اتساع مری. اتساع شامل قرار دادن یک آندوسکوپ در مری و باد کردن بالونی متصل به آن برای کشش مری است. این روش درمانی برای آشالازی، تنگی مری، اختلالات حرکتی یا حلقه نامنظم بافتی در محل اتصال مری و معده که به حلقه شاتزکی معروف است، استفاده می‌شود. لوله‌های بلند و انعطاف‌پذیر با قطرهای مختلف نیز ممکن است از طریق دهان وارد مری شوند تا تنگی‌ها و حلقه‌ها را درمان کنند.
داروها. مشکل بلع ناشی از رفلاکس معده را می‌توان با داروهای تجویزی برای کاهش اسید معده درمان کرد. ممکن است لازم باشد این داروها را برای مدت طولانی مصرف کنید.
کورتیکواستروئید. کورتیکواستروئیدها ممکن است برای ازوفاژیت ائوزینوفیلیک توصیه شوند. برای اسپاسم مری، شل‌کننده‌های عضلات صاف ممکن است کمک کنند.
رژیم غذایی. بسته به علت دیسفاژی، ممکن است رژیم غذایی خاصی برای کمک به علائم شما تجویز شود. اگر ازوفاژیت ائوزینوفیلیک دارید، رژیم غذایی ممکن است به عنوان درمان استفاده شود.
دیسفاژی شدید. اگر مشکل در بلع مانع از خوردن و نوشیدن کافی شود و درمان نتواند به شما اجازه دهد که با خیال راحت بلع کنید، لوله تغذیه توصیه می‌شود. یک لوله تغذیه مواد مغذی را بدون نیاز به بلع فراهم می‌کند.
عمل جراحی دیسفاژی
ممکن است برای رفع مشکلات بلع ناشی از تنگی یا انسداد در حنجره به جراحی نیاز باشد. انسدادها می‌توانند شامل رشد استخوانی، فلج تارهای صوتی، دیورتیکول حلق مری، رفلاکس معده و آشالازی باشند. جراحی همچنین می‌تواند درمان سرطان مری باشد. بعد از جراحی، گفتار درمانی و تمرینات بلع معمولاً مفید هستند.
نوع درمان جراحی بستگی به علت دیسفاژی دارد. چند نمونه عبارتند از:
میوتومی هلر لاپاراسکوپی. در این روش عضله انتهای تحتانی مری (اسفنکتر مری) بریده می شود. در افرادی که آشالازی دارند، اسفنکتر مری باز نمی شود و غذا وارد معده نمی شود. میوتومی هلر به اصلاح این مشکل کمک می کند. در این روش با انجام لاپاراسکوپی و ایجاد سوراخ در شکم عمل جراحی انجام می شود.
میوتومی آندوسکوپی دهانی (POEM). روش POEM که برای درمان آشالازی استفاده می‌شود. در این روش، یک برش در پوشش داخلی مری (مخاطی) ایجاد می‌شود تا به عضله اسفنکتر مری دسترسی داشته باشیم. سپس، مانند میوتومی هلر، جراح یا متخصص گوارش عضله انتهای تحتانی اسفنکتر مری را برش می‌دهد. این اقدام می‌تواند بهبودی قابل توجهی در علائم آشالازی ایجاد کند، زیرا عملکرد اسفنکتر مری بهبود می‌یابد و غذا به بهترین شکل به معده هدایت می‌شود.
استنت گذاری. استنت‌گذاری به معنای قرار دادن یک لوله فلزی یا پلاستیکی به نام استنت درون مری برای بازکردن یک مری باریک یا مسدود شده است. برخی از استنت‌ها به صورت دائمی هستند، به عنوان مثال استنت‌هایی که برای افراد مبتلا به سرطان مری قرار داده می‌شوند. این نوع استنت‌ها برای ایجاد عبور ماندگار از مری استفاده می‌شوند. در موارد دیگر، استنت‌ها به صورت موقت قرار داده می‌شوند و در مراحل بعدی برداشته می‌شوند، به‌طور مثال برای درمان تنگی‌های مزمن مری.
درمان خانگی دیسفاژی
موارد زیر می تواند به کاهش علائم اختلال در بلع کمک کند:
عادات غذایی خود را تغییر دهید. تلاش کنید وعده‌های غذایی کوچکتر و مکررتر بخورید. غذای خود را به قطعات کوچکتر تقسیم کرده، آن را به طور کامل بجویده و آهسته تر بخورید. اگر مشکل در بلع مایعات دارید، محصولاتی موجود هستند که برای غلیظ شدن مایعات می‌توانید استفاده کنید.
رعایت رژیم غذایی. توصیه می‌شود غذاهای با بافت‌های مختلف را امتحان کنید تا ببینید کدام یک برای شما مشکل‌ساز است و کدام نه. ممکن است برخی از مایعات رقیق مانند قهوه و آبمیوه برای برخی افراد مشکل‌ساز باشند، در حالی که غذاهای چسبناک مانند کره بادام زمینی یا کارامل ممکن است بلع را دشوار کنند. بهتر است از مصرف غذاهایی که برای شما مشکل‌ساز هستند اجتناب کنید.
سخن پایانی
اگر در بلع مشکل دارید به یک متخصص گوارش مراجعه کنید. شما می توانید با کلینیک دکتر حسین ضیائی فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان تماس بگیرید و از خدمات ما بهرمند شوید. همچنین شما می‌توانید سوالات و نظرات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید. دکتر حسین ضیائی در اولین فرصت به سوالات شما پاسخ خواهند داد.
سوالات متداول دیسفاژی
تفاوت دیسفاژی و ادینوفاژی در چیست؟
تفاوت اصلی بین دیسفاژی و ادینوفاژی این است که دیسفاژی لزوماً با درد همراه نیست، در حالی که ادینوفاژی همیشه با درد همراه است. این دو ممکن است همزمان رخ دهند زیرا می‌توانند ناشی از یک علت مشترک باشند. با این حال، ممکن است بدون هیچ دردی دچار مشکل در بلع شوید.